نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوفخانیکوف، نیکالای ولادیمیروویچ، خاورشناس، جغرافی دان و مردم شناس روسی است. ۱ - معرفی اجمالیاو به روایتی در ۱۸۱۹/۱۲۳۴ [۱]
د. آ، ج ۱، ص ۴۹.
و به روایتی دیگر در ۱۸۲۲/۱۲۳۷ [۲]
یحیی مراد، معجم اسماء المستشرقین، ج۱، ص۳۱۷.
[۳]
نجیب عقیقی، المستشرقون، ج۳، ص۷۳، موسوعة فی تراث العرب، مع تراجم المستشرقین و دراساتهم عند، منذ الف عام حتی الیوم.
در سنپترزبورگ ، [۴]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۰، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
یا در حوالی آن شهر [۵]
یحیی مراد، معجم اسماء المستشرقین، ج۱، ص۳۱۷.
[۶]
نجیب عقیقی، المستشرقون، ج۳، ص۷۳، موسوعة فی تراث العرب، مع تراجم المستشرقین و دراساتهم عند، منذ الف عام حتی الیوم.
به دنیا آمد. پس از تحصیل در همان شهر و ادامه تحصیل در پاریس و بازگشت به روسیه ، به استخدام دولت درآمد و از ۱۸۳۸/۱۲۵۴ به بعد در ایالات مختلف روسیه خدمت کرد و حدود یک سال بعد زمانی که در لشکرکشی روسیه به خاننشین خیوه منشی فرمانده سپاه بود، به گردآوری اطلاعات مختلف درباره آن خاننشین پرداخت و تشویق شد. در ۱۸۴۱/۱۲۵۷ هم به پیشنهاد همان فرمانده، که از نزدیکان تزار بود، به هیئتی پیوست که به سرپرستی یک مهندس معدن عازم آسیای میانه برای مذاکرات سیاسی بود. حاصل اقامت چند ماهه خانیکوف در بخارا، کتابی ارزشمند درباره خاننشین بخارا بود. این اثر نخستین تحقیق موثق درباره اوضاع طبیعی و اقلیمی بخارا ، ترکیب قومی اهالی، خصوصیات کشاورزی ، نظام اداری و حیات فرهنگی مردم آن است [۷]
سال ۵، ش۱۰ـ۱۱، ص ۸۰۵ـ۸۰۶، نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف.
و پژوهندگانی چون بارتولد [۸]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستاننامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ج۱، ص۲۱۶، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۲ش.
[۹]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستاننامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ج۱، ص۲۳۵، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۰]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستاننامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ج۱، ص۲۶۱، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۱]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستاننامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ج۱، ص۲۶۸، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۲ش.
[۱۲]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستاننامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ج۱، ص۱۱۶۱، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۲ش.
از آن استفاده و به آن استناد کرده اند. این اثر را بارون کلمت با عنوان( بخارا: امیر و مردم آن) به زبان انگلیسی ترجمه و در ۱۸۴۵/ ۱۲۶۱ در لندن نتشر کرد. [۱۳]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
معاصران خانیکوف، اثر مذکور را ــکه دربردارنده اطلاعات تفصیلی متنوع و نیز نقشه های بخارا و سمرقند و در حکم «دایرةالمعارف بخارا» بودــ به حق ارج نهادند. [۱۴]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲، ص ۸۰۷.
خانیکوف به سبب علاقه مندی به مطالعات درباره خاور زمین، به فراگیری زبانهای شرقی به طور خودآموز ادامه داد. پس از بازگشت به سنپترزبورگ، در دایره اول شعبه دوم وزارت امورخارجه به کار پرداخت و مأمور رسیدگی به امور اقوام چادرنشین نواحی قفقاز ، حاجیطرخان (آستاراخان) و بخشی از ایالت ساراتوف و همچنین قرقیزها و قبچاقها و عشایر دیگر شد و در اوایل ۱۸۴۵/۱۲۶۱ برای کار در دفتر سیاسی اداره کل نواحی ماورای قفقاز به تفلیس انتقال یافت. [۱۵]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲، ص ۸۰۷.
[۱۶]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۰ـ۶۲۱، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
مأموریت جدید به وی امکان داد که درباره مباحث مختلف مرتبط با اسلام و چگونگی انتشار آن در قفقاز به تحقیق بپردازد و مقالاتی در این زمینه از جمله درباره احکام فقهی جنگ و مریدیسم [۱۷]
د. ا. د. ترک، ذیل "Muridizm"
بنویسد. [۱۸]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص ۸۰۸، .
خانیکوف در همین دوره به دستور حاکم قفقاز با سفر به نواحی مختلف قفقاز جنوبی به جمعآوری اطلاعات درباره روحانیان مسلمان پرداخت و نظامنامهای تهیه کرد که طرح تأسیس محاکم شرعی در ماورای قفقاز در آن پیشبینی شده بود. حکومت تزاری این نظامنامه را به اجرا درنیاورد، اما شورای اداره کل نواحی ماورای قفقاز به آن توجه کرد. [۱۹]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص۸۰۸، .
[۲۰]
سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص۸۱۰، نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف.
۱.۱ - مقاله سفر به کردستان ایرانخانیکوف حاصل سفرش به نواحی کردنشین ایران را در مقاله «سفر به کردستان ایران » ارائه کرد [۲۱]
نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوف، سفرنامه خانیکوف، ج۱، ص۸۱۰ ـ۸۱۱، گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی.
[۲۲]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
[۲۳]
نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوف، سفرنامه خانیکوف، ج۱، ص۷، گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی.
[۲۴]
گابریل، ص ۲۰۴
همچنین مقاله مفصّل و جامع او، > «درباره تغییرات متناوب سطح دریای خزر» <، در 1269/ 1853 در مجلهای در [[تفلیس]] به چاپ رسید [۲۵]
سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص۸۱۰، خالفین، آینده، سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص ۸۱۴، نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف.
[۲۶]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱.
خانیکوف که در این سالها عضو وابسته فرهنگستان علوم روسیه شده بود، «برخی کتیبه های اسلامی شهر باستانی آنی و حوالی باکو» را نیز منتشر کرد. [۲۷]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص ۸۱۱، .
[۲۸]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱.
۱.۲ - کشف کتیبه فارسیاز جمله کارهای خانیکوف کشف کتیبه فارسی یرلیغ ابوسعید بهادر در مسجد آنی بود که اهمیت خاصی داشت. [۲۹]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، گزیده مقالات تحقیقی، ج۱، ص۲۷۵ـ۲۷۶، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۸ش.
[۳۰]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، گزیده مقالات تحقیقی، ج۱، ص۲۷۸، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۸ش.
[۳۱]
واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، گزیده مقالات تحقیقی، ج۱، ص۲۸۰ـ ۲۸۱، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۸ش.
[۳۲]
رشیدالدین فضلالله، ج۴، تعلیقات روشن و موسوی، ص۲۲۷۹ـ۲۲۸۰.
او همچنین نسخ خطی زیادی را کشف و گردآوری و در خبرنامه فرهنگستان علوم و مجلات علمی دیگر معرفی کرده است. [۳۳]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲، ص ۸۱۱.
بخش سوم تاریخ رشیدالدین فضل الله (جامع التواریخ) هم از یافته های او در همان دوره است. [۳۴]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲، ص ۸۱۱.
[۳۵]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
او نسخه منحصر میزان الحکمة خازنی را که در تملک خود داشت، برای نخستین بار به محافل علمی شناساند و قسمتهایی از آن را در (مجله انجمن شرقشناسی امریکا) منتشر کرد. [۳۶]
ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلام، ج۱، ص۹۰.
۱.۳ - خانیکوف سر کنسول روس در تبریزخانیکوف که در همین دوره بارها به قصد اکتشافات جغرافیایی به شمال غرب ایران سفر کرده بود، سرکنسول روسیه در تبریز (۱۲۷۰ـ۱۲۷۳/ ۱۸۵۴ـ۱۸۵۷) شد و فرصت بیشتری برای تعیین مکان صحیح بسیاری از نقاط نقشه ایران و مطالعات مردمشناسی در این منطقه پیدا کرد. [۳۷]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲، ص ۸۱۱.
[۳۸]
نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوف، سفرنامه خانیکوف، ج۱، ص۸۱۰ ـ۸۱۱، گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی.
[۳۹]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
۱.۴ - شناسایی مناطق گوناگون ایرانسپس در رأس هیئتی تحقیقاتی ـ تجسسی مرکّب از چند دانشمند، کارشناس و نقشه بردار، که مجهز به ابزارها و وسایل علمی متداول در آن زمان برای شناسایی مناطق گوناگون بودند، به مناطق مختلف ایران سفر کرد. [۴۰]
گابریل، ص۱۹۰
[۴۱]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۵، ش۱۰ـ۱۲، ص ۸۱۱ـ۸۱۳.
[۴۲]
نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوف، سفرنامه خانیکوف، گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی.
این مأموریت که از شعبان ۱۲۷۴/ مارس ۱۸۵۸ از لنگرگاه آشوراده، در نزدیکی استرآباد ، شروع شد، منطقه پهناوری از شرق و مرکز ایران و جنوب آسیای مرکزی را دربرگرفت و تا اواخر ۱۲۷۵/ اواسط تابستان ۱۸۵۹ به مدت نزدیک به یک سال و نیم ادامه داشت. [۴۳]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۶، ش ۹ـ۱۲، ص ۷۳۱.
حاصل این مأموریت دستاوردهای درخور توجه علمی فراوانی بود که برای آگاهی از کموکیف آن‌ها باید به گزارشها و مقالات و کتابهای خانیکوف از جمله ( «گزارشهایی درباره سفر تحقیقاتی به خراسان» )، و (گزارشی درباره بخش جنوبی آسیای مرکزی) [۴۴]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۲ـ۶۲۳، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
مراجعه کرد. اثر اخیر که خانیکوف مدتها برای آماده کردنش زحمت کشیده بود، در ۱۲۷۸/ ۱۸۶۱ به زبان فرانسه در پاریس منتشر و با استقبال محافل علمی مواجه شد، چنانکه خانیکوف به همین مناسبت مدال طلای انجمن جغرافیایی پاریس را دریافت کرد، که فقط به خدمات علمی برجسته تعلق میگرفت. این کتاب، گزارشی دقیق و پرمحتوا درباره اوضاع طبیعی و نحوه زندگی مادی و معنوی اهالی منطقه ای محسوب می شد که گذر کمتر جهانگردی به آن‌جا افتاده بود. [۴۵]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۶، ش ۹ـ۱۲، ص ۷۳۳.
این اثر با عنوان سفرنامه خانیکوف: گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی، در ۱۳۷۵ش به زبان فارسی در تهران ترجمه و منتشر شده است. کتاب (یادداشتهای مردمشناسی ایران) را که در حقیقت ادامه کتاب قبلی بود، انجمن جغرافیایی پاریس در ۱۲۸۳/ ۱۸۶۶ انتشار داد. خانیکوف در این زمان عضو چند انجمن علمی روسیه ، بریتانیا ، فرانسه و آلمان بود. [۴۶]
نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف، سال ۶، ش ۹ـ۱۲، ص ۷۳۴ـ۷۳۵.
۱.۵ - سالهای پایانی زندگیاو سالهای پایانی زندگی را در پاریس گذراند و در آن شهر با بعضی از اندیشمندان و نویسندگان نام آور روس چون هرتسن/ گرتسن (متوفی ۱۲۸۷/ ۱۸۷۰) و تورگنیف (متوفی ۱۳۰۰/ ۱۸۸۳) مراوده داشت [۴۷]
سال ۶، ش ۹ـ۱۲، ص ۷۳۲، نفتولا آرونوویچ خالفین، نیکلای خانیکف.
و سرانجام در ۱۲۹۵/ ۱۸۷۸ در همان شهر درگذشت. [۴۸]
د. آ، ج ۱، ص ۴۹
۱.۶ - آثارخانیکوف آثار تحقیقی بسیاری در زمینه های مختلف، از جمله خاورشناسی، جغرافیا، مردمشناسی، تاریخ و ادبیات دارد. [۴۹]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۱ـ ۶۲۴، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
[۵۰]
نجیب عقیقی، المستشرقون، ج۳، ص۷۴، موسوعة فی تراث العرب، مع تراجم المستشرقین و دراساتهم عند، منذ الف عام حتی الیوم.
[۵۱]
یحیی مراد، معجم اسماء المستشرقین، ج۱، ص۳۱۷.
او نخستین اروپایی به شمار می رود که اثری تحقیقی درباره خاقانی شروانی تألیف کرده است. [۵۲]
Vladimir Fedorovich Minorsky, Iranica: twenty articles Tehran ۱۹۶۴، ج۱، ص۱۲۱.
نخستین اثر او درباره خاقانی نامهای است که در شعبان ۱۲۷۳/ آوریل ۱۸۵۷، از تبریز به م. دورن، نوشته است. موضوع این نامه جزئیات تاریخی گردآوری شده از آثار خاقانی درباره شروان شاهان است. [۵۳]
Vladimir Fedorovich Minorsky, Iranica: twenty articles Tehran ۱۹۶۴، ج۱، ص۱۲۱.
[۵۴]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۲، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
اثر دیگر مقالهای است با عنوان «تذکره خاقانی شاعر ایرانی سده دوازدهم» [۵۵]
مجله آسیایی، مارس ـ آوریل، ۱۸۶۵، ص۲۹۶ـ۳۶۷
به چاپ رسیده است. [۵۶]
Vladimir Fedorovich Minorsky, Iranica: twenty articles Tehran ۱۹۶۴، ج۱، ص۱۲۱.
[۵۷]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۳، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
مینورسکی [۵۸]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۳، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
ضمن آن‌که یادداشتهای خانیکوف را درباره خاقانی تحقیقات پرارزشی دانسته، معتقد است که خانیکوف اشعار خاقانی را احیاناً از نسخ خطی مغلوطی نقل کرده و نسبت به وزن و بحر شعر نیز حساسیت نداشته است. خانیکوف به احوال و آثار شاعران دیگری چون ابوالعلاء گنجوی، فلکیشروانی و مجیرالدین بیلقانی نیز علاقه مند بوده است. [۵۹]
فرهنگ خاورشناسان، زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلام شناسان، ج۳، ص۶۲۳، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد.
۲ - فهرست منابع(۱) واسيلى ولاديميروويچ بارتولد، تركستاننامه: تركستان در عهد هجوم مغول، ترجمه كريم كشاورز، تهران ۱۳۵۲ش. (۲) واسيلى ولاديميروويچ بارتولد ، گزيده مقالات تحقيقى، ترجمه كريم كشاورز، تهران ۱۳۵۸ش. (۳) نفتولا آرونوويچ خالفين، «نيكلاى خانيكف»، ترجمه ابوالفضل آزموده، آينده، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲ (دى ـ اسفند ۱۳۵۸)، سال ۶، ش ۹ـ۱۲ (آذر ـ اسفند ۱۳۵۹). (۴) نيكالاى ولاديميروويچ خانيكوف، سفرنامه خانيكوف: گزارش سفر به بخش جنوبى آسياى مركزى، ترجمه اقدس يغمائى و ابوالقاسم بيگناه، مشهد ۱۳۷۵ش. (۵) رشيدالدين فضلاللّه. (۶) نجيب عقيقى، المستشرقون: موسوعة فى تراث العرب، مع تراجم المستشرقين و دراساتهم عند، منذ الف عام حتى اليوم، قاهره ]۱۹۸۰ـ ۱۹۸۱[. (۷) فرهنگ خاورشناسان: زندگينامه و كتابشناسى ايرانشناسان و اسلامشناسان، ج ۳، به سرپرستى پرويز مشكين نژاد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى، مطالعات فرهنگى، ۱۳۸۶ش. (۸) ايگناتى يوليانوويچ كراچكوفسكى، تاريخ نوشتههاى جغرافيايى در جهان اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاينده، تهران ۱۳۷۹ش. (۹) يحيى مراد، معجم اسماء المستشرقين، بيروت ۱۴۲۵/ ۲۰۰۴. (۱۰) Azarbayjan Savet ensiklopediyas, Baku ۱۹۷۶-۱۹۸۷. (۱۱) AlfonsGabriel,Die Erforschung Persiens,Vienna ۱۹۵۲. (۱۲)Vladimir Fedorovich Minorsky, Iranica: twenty articles Tehran ۱۹۶۴. (۱۳) TDVIA, s.v. "Muridizm" (by Suleyman Uludag). ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «خانیکوف، نیکالای ولادیمیروویچ»، شماره۶۸۸۵. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|